Z PRZEDMOWY DO WYDANIA POLSKIEGO:
Powstające po drugiej wojnie światowej księgi pamięci poświęcone zniszczonym w wyniku Holokaustu żydowskim społecznościom Europy Środkowo-Wschodniej są głęboko wpisane w tradycję żydowską i sięgają swoimi korzeniami średniowiecza. Spośród ponad 540 ksiąg pamięci odnoszących się do miejscowości leżących w 1939 roku w granicach II Rzeczpospolitej, aż 60 dotyczy terenów przedwojennego województwa białostockiego, które jest jednym z najliczniej reprezentowanych w ramach tego gatunku literackiego. Coraz częściej, szczególnie w ostatnim czasie, w obiegu naukowym i czytelniczym pojawiają się polskie tłumaczenia ksiąg pamięci z naszego regionu. Jako pierwsza w 2002 r. została wydana ta dotycząca Ostrołęki, kolejną była księga z Bielska Podlaskiego. Zaś dzięki projektowi realizowanemu przez Łomżyńskiego Towarzystwo Naukowego im. Wagów, tylko w ciągu trzech ostatnich lat dysponujemy księgami: Łomży, Ciechanowca, Stawisk, Zambrowa i Białegostoku.
Grajewo jest jednym z tych miast, w których aż do II wojny światowej społeczność żydowskich mieszkańców była zauważalna i odgrywała istotną rolę w różnych aspektach jego życia. Wartym podkreślenia jest fakt, że w drugiej połowie XIX w. i na przełomie XIX i XX wieku Grajewo było typowym sztetlem, a wyznawcy judaizmu stanowili prawie 70% jego mieszkańców. Powoli mieszkańcy dostrzegają fakt, iż przez wieki Grajewo było miastem wielokulturowym i wieloreligijnym i chcą wiedzieć na ten temat coraz więcej. Obecnie w mieście, poza odsłoniętą w 2010 r. tablicą w holu byłej synagogi
(obecnie budynek Grajewskiego Centrum Kultury) i informacjami na ekspozycji w Muzeum Historycznym w Grajewie „Grajewskiej Izbie Historycznej”, prawie nie ma śladów społeczności żydowskiej, która przez wieki współtworzyła to miasto. Coraz częściej też Grajewo gości potomków grajewskich Żydów, poszukujących swoich korzeni, miejsc, w których funkcjonowali ich przodkowie. Spotkania z nimi są niezwykle interesujące i inspirujące.
(...)
Księgi pamięci pisano według pewnego schematu. Składały się one najczęściej z trzech chronologicznych części: pierwsza poświęcona była przeszłości danej społeczności, druga Zagładzie i trzecia emigrantom w nowym kraju. Układ ten z drobnymi modyfikacjami jest również widoczny w przypadku tej poświęconej Grajewu. W większości oryginał był napisany w języku jidysz, choć w tekście znalazły się również fragmenty w języku aramejskim, angielskim i co ciekawe polskim. Całość była opatrzona angielskim wstępem, który miał formę krótkiej historii Grajewa, a w zasadzie był pewnym streszczeniem zasadniczej treści. Drugim z tekstów w języku angielskim był rozdział poświęcony historii grajewskich Żydów w okresie II wojny światowej i grajewskiemu gettu. Zostały one zamieszczone z myślą o potomkach grajewskich Żydów, którzy już w momencie wydania księgi nie posługiwali się językiem jidysz. Dwie pierwsze, najbardziej obszerne części zostały poświęcone historii, życiu religijnemu, społecznemu, kulturalnemu i gospodarczemu Grajewa. Wiadomości tam zamieszczone, ograniczone są w dużej części do przełomu XIX/XX wieku i okresu międzywojennego. Kolejna, trzecia część poświęcona jest losom wspólnoty w okresie II wojny światowej i Holokaustu. Jest to najbardziej emocjonalna część, choć wcale nie najobszerniejsza. Część czwarta prezentuje przeszłość grajewskich emigrantów w USA w pierwszej połowie XX wieku. Następna z części prezentuje wybitne postaci życia kulturalnego i naukowego związane i wywodzące się Grajewa. Ostatnia z części to indywidualne wspomnienia bliskich zmarłych osób i rodzin. Pełni ona pośrednio rolę, znajdującej się w części innych ksiąg pamięci, listy ofiar Zagłady, której w grajewskiej księdze brakuj, mimo iż została ona wydana w dość krótkim czasie od zakończenia II wojny światowej.
(...)
